O‘t pufagi ham qurtlaydimi?

Ma’lumotlarga ko‘ra, yer yuzi aholisining besh foizi o‘t pufagida tosh “ko‘tarib” yurar ekan. Shunisi qiziqki, mazkur a’zo faoliyati bilan bog‘liq xastaliklar erkaklarga qaraganda ayollarda ikki-uch baravar ko‘proq kuzatiladi. Xo‘sh, buning sababi nimada? O‘t pufagi yallig‘lanishi, tosh yig‘ilishi, o‘t dimlanishi, “qurt” paydo bo‘lishi kabi sindromlar qanday yuzaga keladi?

Mavzu yuzasidan Respublika ixtisoslashtirilgan terapiya va tibbiy reabilitatsiya ilmiy amaliy tibbiyot markazining bo‘lim boshlig‘i, gastroenterolog shifokor Elnora Do‘stmuhamedova ma’lumot beradi.

U qanday a’zo?

Organizmda o‘t yig‘iladigan a’zo o‘t pufagi, deb atalib, unda taxminan 50-80 ml. o‘t va safro suyuqligi bor. Ushbu a’zodagi o‘t jigar hujayralari ajratadigan sarg‘ish suyuqlikdan tarkib topgan bo‘lib, yog‘simon moddalar hazm bo‘lishi va so‘rilishi uchun zarur. Jigarning to‘xtovsiz o‘t ajratishi organizmda kechuvchi tabiiy jarayondir. Agar ovqat hazm qilishda muammo bo‘lmasa, o‘t pufagi ham faol ishlaydi. Aks holda esa unda zarda  to‘planib,  tosh yig‘ilishi hamda boshqa kasalliklar kelib chiqishi mumkin.

Xolesistit haqida eshitganmisiz?

Xolesistit – o‘t pufagi yallig‘lanishi ovqat hazm qilish tizimi kasalliklarining keng tarqalgan turlaridandir. Aksariyat hollarda vaqtida ovqatlanmaslik yoki haddan ziyod taom iste’mol qilish natijasida o‘t hosil bo‘lishi va o‘t haydalishining buzilishi va buning natijasida tosh yig‘ilishi, surunkali qabziyat, turli infeksiyalar sabab yuzaga keladi. Yog‘li taomni xushlovchilarda esa xolesistitga chalinish ehtimoli birmuncha yuqori. Xolesistitda safro to‘planib borib, o‘ng biqin – qovurg‘a ostida simillagan og‘riq og‘irlik bilan kechadi. Shuningdek, safro qusish holatlarini ham kuzatish mumkin.

O‘t dimlanishidan ehtiyot bo‘ling!

Ovqat hazm bo‘lishi buzilganida jigar ajratayotgan suyuqlik o‘t pufakda to‘planib, dimlanadi. Shuningdek, uyqu oldidan to‘yib ovqatlanish ham harakatsizlik sabab hazm bo‘lmay, o‘t suyuqligi dimlanishiga olib keladi. Bunda siz og‘iz taxirlashishi yoki jig‘ildon qaynashini sezasiz.

Nahot, toshni sezmasak?

Ma’lumki, o‘t pufakdagi suyuqlik bir necha tarkibdan iborat. Shunga ko‘ra, ushbu a’zoda yuzaga keluvchi toshlar ham tarkib jihatidan bir-biridan farqlanadi. Masalan, xolesterindan, kalsiy tuz cho‘kmasidan hamda bilirubin pigmentidan hosil bo‘luvchi toshlar mavjud. Biroq ko‘p hollarda toshlar tarkibi aralash ham bo‘ladi va ularning o‘lchami 0,1 mm.dan 5 sm.gacha borishi mumkin. Ba’zilarda tosh qo‘zg‘almagunicha hech qanday bezovtalik sezilmaydi. Hatto og‘riq ham bo‘lmay, ahyon-ahyonda ko‘ngil aynishi, jig‘ildon qaynashi yoki og‘iz taxirlashishi mumkin. Tosh o‘t yo‘liga tomon harakatlanib, uni berkitib qo‘yganida o‘ng qovurg‘a ostida sanchiqli og‘riq yuzaga keladi. So‘ng og‘riq – qorin,  o‘ng kurak, o‘ng yelka, o‘mrov va kuraklararo sohaga tarqalib, bezovtalik kuchayadi.

Kasallik nasl suradi...mi?

O‘t-tosh kasalligi yuzaga kelishining omillari turlicha. Shulardan eng ko‘p tarqalgani – haddan ortiq va pala-partish ovqatlanish, kamharakatlik, organizmda moddalar almashinuvining buzilishi, o‘t dimlanib qolishi kabilardir. Qolaversa, irsiy bog‘liqlik va semirishga moyilligi borlarda ham o‘t-tosh kasalligi uchrashi mumkin.

Agar oilada kimdir o‘t-tosh xastaligi bilan og‘risa, bu, keyingi avlodlarga ham o‘tadi, degani emas. Masalan, sizda o‘t pufagi xastaliklariga moyillik bo‘lib, tashqi ta’sirlar yoki nosog‘lom turmush tarzini kechirsangiz, o‘t-tosh kasalligining yuzaga kelishi ehtimoli ortadi.

Nega ayollarda ko‘proq?

Ayol organizmida homiladorlik sabab almashinuv jarayonlari o‘zgarib turadi. Shu sabab ham o‘t pufagi kasallanishi yoki zarda turib qolishi mumkin. Erkaklarda esa noto‘g‘ri ovqatlanish va zararli mahsulotlar ta’sirida o‘t pufagi kasallanadi.  

Tezkor tekshiruv

O‘t pufagi faoliyatini baholashda dastlab shikoyatlaringiz o‘rganiladi. Buning uchun gastroenterolog shifokor ko‘rigiga borasiz. Shifoxonada ultratovush tekshiruvi o‘tkazilib, zarurat bo‘lsa, kompyuter tomografiyasi va kerakli tahlil xulosalari tayyorlanadi. Shunga ko‘ra, o‘t pufagidagi o‘zgarishlar, xususan, tosh bo‘lsa, uning katta-kichikligi aniqlanib, zarur muolaja tayinlanadi. Tosh o‘lchami kichik, deb topilsa, uni eritib tushiruvchi dori preparatlari hamda parhez buyuriladi. Og‘riq xurujlari hafta davomida ikki-uch bor qaytalansa, jarrohlik amaliyoti yordamida o‘t pufak tosh bilan birga olib tashlanadi. Negaki, mazkur a’zo olib tashlanmasa, oshqozonosti bezining yallig‘lanishi – pankreatitga chalinish mumkin.  

O‘t pufagisiz ham yashash mumkin!

O‘t pufagida tosh yig‘ilib, o‘t yo‘llariga tiqilib qolsa, jarrohlik yo‘li bilan a’zoning o‘zi ham olib tashlanadi. Chunki tosh olinib, o‘t pufagi qoldirilsa, o‘sha yerga yana tosh yig‘ilishi ehtimoli mavjud. Xavotirlanmang, o‘t pufagi yo‘qligini organizm o‘z-o‘zini qayta tiklash funksiyasi orqali bilintirmaydi. Biroq o‘t pufagingiz olib tashlansa, olti oy mobaynida qat’iy parhezga rioya etib, undan so‘ng ham parhezbop mahsulotlarni  oz-ozdan, tez-tez tanovvul qilishga odatlanishingiz kerak. Qolaversa, to‘yib ovqatlanmaslik, uyqu oldidan taomlanish ham tavsiya etilmaydi.

“Yuvdirish” muolajasi

O‘t pufakda turli cho‘kmalar hosil bo‘lib, bezovtalik kuchayishi, yeyilgan ovqat hazm bo‘lmay, oshqozonda turib qolishi shuningdek, ushbu a’zoda lyambliya mavjud bo‘lishi yuvdirish muolajasini talab qiladi.  Mazkur amaliyot shifokor ko‘rsatmasi bilan bajarilib, o‘t pufagida tosh bo‘lmagan taqdirdagina qilinishi mumkin. Bir martalik muolajadan so‘ng uni  takrorlash shart emas.

Profilaktika uchun makkajo‘xori popugi, na’matak hamda safro haydovchi damlamalardan ichib turish mumkin.

“Qurtlab” ketsa-ya...

Ko‘pincha, terining oqarib qolishi, tez-tez qichinish, shamollaganda qorin sohasidagi simillagan og‘riq yoki soch to‘kilishi kabi holatlarda tahlil o‘tkazilsa, organizmda parazitlar borligi aniqlanishi mumkin. O‘t pufagida, asosan, lyambliya parazitlari  uchraydi. Davolash uchun kerakli tibbiy tekshiruv o‘tkazilib, shunga ko‘ra, muolaja (o‘t pufagini yuvish, parazitlarga qarshi zarur preparatlar ichish)lar buyuriladi.

Yodda tuting: agar oila a’zolaringizdan birida ushbu holat aniqlansa, parazitlarga qarshi muolaja qolganlarda ham o‘tkazilishi kerak.   

Xasta bo‘lmay, desangiz...

Hech birimiz o‘t pufagi kasalliklaridan himoyalangan emasmiz. Shunday ekan, avvalo, to‘g‘ri ovqatlanish tartibiga amal qilishni o‘rganaylik. Masalan, mayonez, margarin, sariyog‘, yog‘li sut mahsulotlari, yog‘li go‘sht, bug‘doy unidan tayyorlangan non kabilar taomnomangizda imkon qadar kamroq bo‘lgani ma’qul. Shuningdek, ko‘p qovurilgan, dudlangan, konservalangan yeguliklar, gazli ichimliklar va  achchiq qahvaning ham me’yorini unutmang. Bir kunda 15-20 daqiqalik jismoniy mashqlar bilan shug‘ullaning. Uzzukun o‘tirib ishlaydiganlardan bo‘lsangiz, har bir-ikki soat oralig‘ida oyoq chigilini yozib, yengil mashqlarni bajarib turing.

Yodda tuting!

O‘t pufagi kasalliklari hamda uning oldini olish uchun quyidagi mahsulotlarni ko‘proq iste’mol qiling: sarxil meva va sabzavotlar, barra ko‘katlar, yog‘siz sut-qatiq, tvorog, yirik tortilgan undan tayyorlangan non va shirinliklar, turli yormalar, baliq va dengiz mahsulotlari,  yog‘siz go‘sht. Agar o‘t pufagi parhezida bo‘lsangiz, luqmani oz-ozdan va yaxshilab chaynab yeyishga harakat qiling. To‘yib ovqatlanishdan saqlaning. Shifokor tavsiyasiga ko‘ra, o‘t-safro haydovchi damlamalardan ichib tursangiz ham bo‘ladi.

Yorilib ketishi mumkin!

Ayrim hollarda o‘ng qovurg‘a ostida paydo bo‘lgan og‘riqni yengillashtiraman, deb issiq grelka qo‘yib yoki badanni isituvchi surtmalar surtib, davolamoqchi bo‘lamiz. Ammo bu mutlaqo noto‘g‘ri! Shuningdek, toshni maydalab tushiradigan damlamalaru o‘t pufagini tozalaydigan choylarga ham ishonmang. Og‘riq xuruj qilganida og‘riqsizlantiruvchi dorilar kor qilmaydi. Xullas, o‘zibilarmonlik qilib, “davolanish” o‘t pufagining yorilishiga olib kelishi mumkin. Yaxshisi, o‘z vaqtida shifokorga uchrab, kerakli muolajalarni  oling.

Kartoshka sharbati, xom tuxum...

O‘t pufagidagi muammo sabab jig‘ildon qaynashi bezovta qilaversa, kimdir iste’mol sodasi aralashtirilgan suv, kartoshka sharbatini ichish yoki xom tuxum yutishni maslahat beradi. Bu usullar vaqtinchalik ahvolingizni yengillashtirishi mumkin. Biroq kasallikni davolamaydi! Qolaversa, bilib-bilmay qo‘llangan tadbir organizmning boshqa a’zolariga ziyon yetkazishi ham mumkin.

Samira ULUG‘BEKOVA tayyorladi.